/συνέντευξη στον Αντώνη Ραυτόπουλο
O Zoran Cardula δεν είναι ένας απλός γραφίστας. Είναι πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας, με ρίζες από την Ελλάδα και έχει επιλέξει να συμπεριλάβει στα έργα του έντονα το στοιχείο της Γιουγκοσλαβίας και την κομμουνιστική παράδοση. Δεν διστάζει, μάλιστα, να παραδεχτεί ανοικτά τις πολιτικές του πεποιθήσεις, κάτι που δεν το συναντάς συχνά σε έναν καλλιτέχνη.
Μιλήσαμε μαζί του για την κατάσταση στα Βαλκάνια, τη σχέση μεταξύ των χωρών της Χερσονήσου, τη στρατευμένη τέχνη και τα μηνύματα που θέλει αυτός να περάσει και, φυσικά, τη Συμφωνία των Πρεσπών και το αποτύπωμα που αφήνει.
Είσαι ένας καλλιτέχνης που ζει και δραστηριοποιείται στην καρδιά των Βαλκανίων. Πώς βλέπεις τη σχέση των κρατών της Χερσονήσου;
Είμαι από αυτούς τους ανθρώπους που πιστεύουν στο μοντέλο των ανοικτών συνόρων και των ανοικτών κοινωνιών. Πάντα υπήρχαν προβλήματα στην περιοχή, φαίνεται ότι είμαστε γόνιμο έδαφος για να μεγαλώσουν αυτά. Όλα αυτά τα προβλήματα πρέπει να λυθούν μέσω του διαλόγου και χρειάζεται να είμαστε σίγουροι ότι οι εθνικιστικές απόψεις πρέπει να ηττηθούν.
Πρέπει να εκτιμήσουμε τις θετικές ενέργειες και την κληρονομιά των λαών, ανεξάρτητα από τη χώρα καταγωγής ή την εθνικότητά τους. Ας σεβαστούμε και να υποστηρίξουμε ο ένας τον άλλον για να αξιοποιήσουμε το καλύτερο από όλους. Αυτός είναι ο τρόπος για την ευημερία.
Πώς μπορεί η τέχνη και ο πολιτισμός να ενώσουν τους λαούς;
Η τέχνη είναι ελευθερία και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα έπρεπε να είναι ένα εργαλείο που θα ενώσει και θα φέρει τους λαούς κοντά. Η τέχνη πιέζει όλα τα όρια και ανήκει σε όλους.
Υπάρχει ήδη μια εξαιρετική συνεργασία μεταξύ του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στα Σκόπια και του αντίστοιχου στη Θεσσαλονίκη. Ένα φεστιβάλ σύγχρονης ελληνικής ταινίας πραγματοποιείται εδώ και αρκετά χρόνια στα Σκόπια και πολλοί Έλληνες καλλιτέχνες συμμετέχουν σε διάφορα φεστιβάλ στη χώρα μας, πιστεύω επίσης το αντίστροφο. Η τέχνη μας συνδέει και σπάει όλα τα στερεότυπα.
Οι καλλιτέχνες πρέπει να είναι η φωνή της λογικής και της προοδευτικότητας, στόχος μας είναι να καταπολεμήσουμε τον εθνικισμό, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις. Δεν υπάρχει συμβιβασμός με αυτό, είναι ηθική μας υποχρέωση.
Βλέπουμε ότι τα έργα σου έχουν έντονο το πολιτικό στοιχείο. Πιστεύεις στη στρατευμένη τέχνη;
Έχω πτυχίο ηλεκτρολόγου μηχανικού, ωστόσο εργάζομαι πάντα ως γραφίστας. Ο Σοβιετικός Κονστρουκτιβισμός, τον οποίο μελετώ εδώ και πολλά χρόνια, είχε τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις εικόνες και τα σχέδιά μου. Δίνω ιδιαίτερη προσοχή στην πολιτική εξουσία που είχε και στον τρόπο που έστειλε ένα μήνυμα μέσω γραφικών. Επίσης, για μένα έχει μεγάλη σημασία το Γιουγκοσλαβικό σχέδιο, το οποίο προσπαθώ να κρατήσω ζωντανό και να το μεταδώσω στις νεότερες γενιές. Οι απεικονίσεις μου είναι συχνά ένα εργαλείο με το οποίο θέλω να στείλω ένα πολιτικό μήνυμα, κυρίως για την καταπολέμηση των διακρίσεων, του φασισμού και του εθνικισμού που εξακολουθεί να υπάρχει στα Βαλκάνια. Νομίζω ότι με τη βοήθεια των γραφικών μπορώ να προσεγγίσω ένα ευρύτερο κοινό και να κάνω θετική επιρροή. Υποστηρίζω πάντα όλα τα προοδευτικά κινήματα στα Βαλκάνια, αλλά και γενικότερα.
Έχω κάνει αφίσες για πολλές διαμαρτυρίες σε όλο τον κόσμο, αλλά ένα από τα αγαπημένα μου είναι αυτά που έκανα για τη λεγόμενη «Πολύχρωμη επανάσταση» στην οποία ήμουν μέρος (2016).
Η περίοδος της Γιουγκοσλαβίας άφησε μία αρνητική αίσθηση για τα αριστερά κόμματα στα Βαλκάνια και πλέον έχουμε ένα μεγάλο κίνημα εθνικισμού στην περιοχή. Πώς το αντιμετωπίζει αυτό ένας καλλιτέχνης που αποτυπώνει στα έργα του τις αριστερές καταβολές του;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Γιουγκοσλαβία, μια χώρα που επηρέασε σημαντικά την αντίληψή μου για την ισότητα, τις αριστερές μου απόψεις, την αποδοχή της διαφορετικότητας και όλα αυτά μπορούν να φανούν στα σχέδιά μου.
Δυστυχώς, μια τόσο μεγάλη χώρα κατέρρευσε με πολύ αιματηρό τρόπο, με αποτέλεσμα πολλές χαμένες και κατεστραμμένες ζωές. Σε μια χώρα που αντιμετώπισε με επιτυχία τον εθνικισμό και τον φασισμό, πολλά τέτοια κινήματα και κόμματα έχουν εμφανιστεί ξαφνικά. Όλα είχαν έναν κύριο στόχο – να δημιουργήσουν αστάθεια και χάος μεταξύ γειτόνων και φίλων.
Ο επίλογος ήταν καταστροφικός. Δυστυχώς, τα αριστερά κινήματα και τα κόμματα έχουν χάσει τη δύναμη να αντιταχθούν σε αυτήν την εισροή εθνικισμού. Και εξακολουθούμε να βλέπουμε ότι τα εθνικιστικά κόμματα στα Βαλκάνια εργάζονται επιτυχώς στην ατζέντα τους. Είμαι αριστερός και κάποιος μπορεί να ενοχλείται αρκετά από τα έργα μου, αλλά έχω ακόμα περισσότερους που υποστηρίζουν τη δουλειά μου. Γι ‘αυτό είχα πολλές εκθέσεις σε Γιουγκοσλαβικές χώρες, τις οποίες τις θεωρώ σπίτι μου. Στην Ιταλία, είχα μια έκθεση προς τιμήν του Πρέντραγκ Ματβέιβιτς, ενός αντιφρονούντα συγγραφέα που έπρεπε να μετακομίσει εκεί μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, και ελπίζω να το κάνω σύντομα στην Ελλάδα.
Αναφερθήκαμε προηγουμένως στη σχέση των χωρών των Βαλκανίων. Πιστεύεις ότι η Συμφωνία των Πρεσπών βοηθά στη φιλία μεταξύ Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας και γενικότερα των χωρών των Βαλκανίων;
Πάντα πιστεύω ότι με καλή θέληση, ανοιχτό μυαλό και σοφία, τα προβλήματα μπορούν να λυθούν. Ναι, πιστεύω ειλικρινά και έντονα στη φιλία μεταξύ των δύο χωρών μας, καθώς και στις σχέσεις καλής γειτονίας με όλους τους άλλους. Έχουμε παγιδευτεί σε ένα πρόβλημα για πολλά χρόνια και χαίρομαι που επιλύθηκε επιτέλους. Δεν ήταν ανώδυνο και για τις δύο πλευρές, αλλά πρέπει να κοιτάξουμε το μέλλον του εαυτού μας και των παιδιών μας και όλων των μελλοντικών γενεών. Υποστήριξα το δημοψήφισμα για την αλλαγή ονόματος και χαιρέτισα την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών. Στις αναρτήσεις μου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με αυτό το θέμα, υπήρχαν τόσο αρνητικά όσο και προσβλητικά σχόλια. Ωστόσο, εξακολουθώ να υποστηρίζω ότι έπρεπε να βρεθεί λύση σε αυτό το πρόβλημα. Ελπίζω να ξεπεραστούν όλα τα εμπόδια και οι προκαταλήψεις που περιορίζουν τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την εθνικότητα και τη θρησκεία τους, και ότι θα ζήσουμε σε έναν καλύτερο κόσμο. Μπορεί να ακούγεται ουτοπικό, αλλά έτσι μεγάλωσα και το πιστεύω ακράδαντα.
Έχεις προσωπικές ή επαγγελματικές επαφές στην Ελλάδα; Πώς σε αντιμετωπίζουν οι Έλληνες; Πώς είναι η σχέση σου μαζί τους;
Είχα πάντα σχέσεις με την Ελλάδα. Η οικογένειά μου μετακόμισε στο Κρούσοβο (σ.σ. πόλη της Βόρειας Μακεδονίας), την πατρίδα μου, πριν από 250 χρόνια από το Γράμμο της Ηπείρου. Είμαι Βλάχος / Αρμάνος στην εθνικότητα και στο σπίτι μιλούσαμε Βλάχικα και Ελληνικά, ενώ έμαθα Μακεδονικά στο σχολείο. Το Κρούσοβο είχε πάντα επιχειρηματικές και οικογενειακές σχέσεις με την Ελλάδα, ειδικά με τη Θεσσαλονίκη. Υπήρχαν πολλά ταξίδια και εμπορικές συναλλαγές στο παρελθόν, γι ‘αυτό σχεδόν όλες οι οικογένειες μιλούσαν ή καταλάβαιναν ελληνικά. Αυτό έχει αφήσει βαθύ αποτύπωμα στις προσωπικές μας σχέσεις και συναισθήματα για την Ελλάδα.
Δεν έχουμε πλέον στενούς συγγενείς από την οικογένειά μου στην Ελλάδα, αλλά έχω πολλούς φίλους. Συχνά επισκεπτόμαστε την Ελλάδα, ειδικά το καλοκαίρι, και απολαμβάνω πραγματικά τη θάλασσα, το φαγητό και τη χώρα.
Οι εθνικιστές και οι παράλογοι άνθρωποι υπάρχουν παντού, πρέπει να παλέψουμε για να τους ξεπεράσουμε. Μακάρι να μπορούσαμε να ζήσουμε με ειρήνη και αρμονία και να αφήσουμε έναν καλύτερο κόσμο για να κάνουμε τις μελλοντικές γενιές περήφανες για εμάς.
