/της Νεφέλης Ραψομανίκη
Βρισκόμαστε εν αναμονή των γυρισμάτων του τελευταίου επεισοδίου του reality show του Alpha, The Bachelor. Με το επεισόδιο αυτό θα λήξει η αγωνία μας για το ποια από τις 20 γυναίκες θα εκπληρώσει την «μεγαλύτερη» επιθυμία της, να δεχτεί πρόταση γάμου. Με αυτό το επεισόδιο θα τελειώσει επιτέλους και ένα από τα πιο απροκάλυπτα σεξιστικά τηλεοπτικά προϊόντα. Ένα από τα πολλά τηλεοπτικά προϊόντα που διαμορφώνουν την δημόσια σφαίρα, μια από τις πολλές εκπομπές που προωθούν τον σεξισμό και τα πατριαρχικά στερεότυπα. Η μόνη εκπομπή που κάνει προϊόν τον ίδιο της τον σεξισμό.
Ο σεξισμός παρεισφρέει διαρκώς στον δημόσιο λόγο, ακόμα και στις πιο αναπάντεχες γωνιές. Το γεγονός πως μια εμβληματική φιγούρα του αντιφασιστικού αγώνα, η Μ. Φύσσα, κρίνεται με όρους κομμωτηρίου είναι το πιο επίκαιρο τεκμήριο της διείσδυσης και της εμπέδωσης του σεξισμού και των πατριαρχικών στερεοτύπων στην ελληνική κοινωνία. Ταυτόχρονα, όταν ο σεξιστικός λόγος μεταδίδεται από την τηλεόραση, το πλέον κυρίαρχο Μ.Μ.Ε. κερδίζει όλο και μεγαλύτερο ακροατήριο. Είναι ευθύνη κάθε κοινωνίας να τον αποκαλύπτει, να τον ονοματίζει και να εναντιώνεται στον σεξιστικό λόγο αυτό καθ΄ αυτό αλλά και στην κανονικοποίηση του, όταν αυτός εισβάλλει στον δημόσιο λόγο.
Η εκφορά σεξιστικού λόγου, όμως, δεν γίνεται σε πολιτικό κενό. Ένας τέτοιος λόγος αρθρώνεται ακριβώς διότι ο σεξισμός, ως σύστημα αντιλήψεων, έχει διάχυτα δηλητηριάσει την ελληνική κοινωνία. Ο σεξιστικός λόγος, λοιπόν, είναι κομμάτι του συνολικότερου προβλήματος των πατριαρχικών καταλοίπων που προάγουν ακόμα και σήμερα τις έμφυλες διακρίσεις. Με άλλα λόγια, ο σεξιστικός λόγος είναι απόδειξη της πατριαρχικά διαρθρωμένης κοινωνίας μας. Όταν λοιπόν η Ι. Μάνδρου, με το προκάλυμμα του «κομπλιμέντου», εμπεδώνει με βελούδινο τρόπο σεξιστικά στερεότυπα, πέραν του ελιτίστικου χαρακτήρα του σχολίου της, το βλέμμα στρέφεται και στην ρίζα του προβλήματος. Όχι μονάχα στις πιο αναπάντεχες, αλλά και στις πιο προφανείς γωνίες του δημοσίου λόγου. Εκεί όπου ο σεξισμός δεν επιβάλλεται πλαγίως αλλά προβάλλεται αυτούσιος ως προϊόν. Μια από αυτές τις γωνίες είναι η τηλεοπτική εκπομπή The Bachelor.
To Τhe Bachelor ανήκει στα τηλεοπτικά υπό-προϊόντα που φέτος έχουν κατακλύσει την ελληνική τηλεόραση κι είναι γνωστά ως reality shows. Το διασημότερο εκ των οποίων, το Big Brother, πρόσφατα καταδικάστηκε από το μεγαλύτερος μέρος της ελληνικής κοινωνίας για την αναπαραγωγή μισογύνικου λόγου. Το 2012 το ισπανικό Big Brother είχε απασχολήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη εξαιτίας του ενδεχόμενου βιασμού παίκτριας από συμπαίκτη της και την επίδειξη του εν λόγω βίντεο στην ίδια την επόμενη μέρα χωρίς καμία προειδοποίηση. Συστηματικά και εσκεμμένα το Big Brother αναπαράγει, δια μέσω της προβοκατόρικης επιλογής παικτών για παράδειγμα, τον σεξιστικό, ρατσιστικό και ακροδεξιό λόγο και προωθεί τον κοινωνικό αυτοματισμό και κανιβαλισμό.
Το The Bachelor, λοιπόν, κάνει όλα τα παραπάνω, αλλά και κάτι περισσότερο. Δεν αφήνει στους συμμετέχοντες την πιθανή αναπαραγωγή σεξιστικού λόγου, διακρίσεων, και μισογυνισμού. Η ίδια η ταυτότητα του The Bachelor είναι σεξιστική. Από την αρχή, στήνεται μια γυναικεία αρένα. Για το διάστημα κατά το οποίο οι γυναίκες συμμετέχουν στην τηλεοπτική εκπομπή ένα είναι το αποκλειστικό τους ενδιαφέρον. Η κατάκτηση ενός άνδρα επιλεγμένου από την εκπομπή και η «πολυπόθητη» πρόταση γάμου . Οι συμμετέχουσες εκδύονται όλης της υπόλοιπης υπόστασης τους πέραν ενός στοιχείου: «πιστεύουν στην αληθινή αγάπη και δεν έχουν βρει ακόμα τον άντρα των ονείρων τους», όπως αναφέρει η πρώτη φράση στην φόρμα της δήλωσης συμμετοχής.
Στην ιστοσελίδα της εκπομπής, η συμμετοχή των γυναικών διαφημίζεται ως η πιο ρομαντική περιπέτεια της ζωής τους. Το τηλεοπτικό προϊόν, όμως, που φτάνει στους δέκτες του κοινού μόνο ρομαντικό δεν μοιάζει. Οι 20 γυναίκες υποβάλλονται σε δοκιμασίες που ανακοινώνει ο κριτής τους, ο bachelor. Τους έχει ζητηθεί «να χορέψουν τανγκό όσο πιο ερωτικά και παθιασμένα μπορούσαν», να πετάξουν τούρτες η μια στην άλλη επεξηγώντας παράλληλα τους λόγους για τους οποίους επιλέγουν τον ανθρώπινο στόχο τους, να φορέσουν νυφικά και να απαντήσουν σε προσωπικές ερωτήσεις και να μονομαχήσουν για μια ανθοδέσμη. Αυτήν την «μονομαχία» εκείνος την αντιλαμβάνεται ως «ρομαντική» διεκδίκηση που μάλιστα τον έκανε αρχικά να νιώσει αμήχανα. Η μετατροπή του πεδίου της ερωτικής διεκδίκησης σε αρένα εξευτελισμού και αντικειμενοποιήσης των γυναικών με πρωταγωνίστριες γυναίκες διατεθειμένες να «ξεπεράσουν τα όρια τους», σύμφωνα με δήλωση παίκτριας, απανθρωποποιεί ένα από τα πιο δυνατά συναισθήματα και κατασκευάζει απελπισμένες πρωταγωνίστριες που δεν έχουν άλλη εναλλακτική για να φτάσουν στον πολυπόθητο γάμο από την υπέρβαση των ορίων τους και τον εξαναγκασμό τους σε πράξεις που υπό άλλες συνθήκες δεν θα υπέκυπταν. Ο γάμος προβάλλεται ως επαρκής λόγος για τον οποίον οι γυναίκες είναι ικανές να βάλουν όλη την υπόλοιπη ζωή τους σε παύση προκειμένου να το πετύχουν. Αυτή η αναπαράσταση των γυναικών δεν είναι τίποτα παραπάνω από το πιο συντηρητικό και στερεοτυπικό πρότυπο που η πατριαρχία επιβάλλει. Η ευθεία κι αποκλειστική, δηλαδή, σύνδεση της γυναικείας ταυτότητας με τον γάμο. Εδώ να σημειωθεί πως οι δηλώσεις συμμετοχής είχαν ξεκινήσει πριν αποκαλυφθεί το πρόσωπο του επάθλου.
Μάλιστα, αποχωρήσασα παίκτρια δηλώνει πως: «Καμία κοπέλα νομίζω δεν της αρέσει αυτός ο τρόπος διεκδίκησης». Ο ακραίος ατομικός ανταγωνισμός πάνω στον οποίον βασίζονται όλα τα reality,εδώ εξειδικεύεται στον γυναικείο ανταγωνισμό. Το σκηνικό είναι έτσι στημένο και καθοδηγούμενο ώστε να προκύψουν «πισώπλατα μαχαιρώματα» και «ξεκατινιάσματα», συμπεριφορές που συνδέονται στερεοτυπικά με τις γυναίκες, και να ανέβει η τηλεθέαση. Μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, δηλαδή, που εν τέλει φαίνεται να μην έχει ιδιαίτερη απήχηση. Τα νούμερα της τηλεθέασης της εκπομπής, ακόμα και στην πρώτη μέρα προβολής της, ήταν χαμηλά τόσο σε σχέση με τις υπόλοιπες εκπομπές της ίδιας ώρας όσο και σε σχέση με τις τηλεθεάσεις αντίστοιχων reality shows. Ίσως αυτό το στοιχείο να μας επιτρέπει ένα συγκρατημένο μειδίαμα.
Στην πατριαρχική κοινωνία που ζούμε οι γυναίκες, ως συλλογικό υποκείμενο, δεν έχουν προνομιακότερη πρόσβαση στην φεμινιστική ιδεολογία και στην πάλη για την ισότητα των φύλων. Η διπλή καταπίεση, έμφυλη και ταξική, που δέχεται το γυναικείο φύλο λειτουργεί διττά. Από τη μια πλευρά, ως εφαλτήριο φεμινιστικών αγώνων αλλά και ως εκβιασμός για την πλήρη ευθυγράμμιση της γυναίκας στην πατριαρχία. Δυστυχώς στην εποχή μας, τα σεξιστικά πρότυπα εξακολουθούν να είναι κυρίαρχα. Ως αποτέλεσμα, η ενσωμάτωση των γυναικών σε αυτά, αν και σταδιακά μειούμενη, παραμένει ισχυρή ενισχύοντας με την σειρά της τα έμφυλα στερεότυπα. Η εκούσια γυναικεία συμμετοχή σε τέτοια θεάματα δεν απαλλάσσει την παραγωγή αυτής της εκπομπής από τις ευθύνες τους. Η συγκεκριμένη εκπομπή δημιουργεί το χειρότερο δυνατό πλαίσιο για την ανάδειξη του γυναίκειου προτύπου και μεθοδικά εργαλειοποιεί κάθε μια από τις συμμετέχουσες για τα νούμερα της τηλεθέασης και τα κέρδη.
Ο σεξισμός της εκπομπής δεν εξαντλείται, όμως, στην γυναικεία αναπαράσταση. Με τον ίδιο τρόπο που οι προβαλλόμενες γυναίκες χρησιμοποιούνται για την εμπέδωση πατριαρχικών στερεοτύπων, ο ίδιος ο bachelor αναπαράγει τα πατριαρχικά στερεότυπα για το φύλο του. Ο ρόλος του άντρα-κριτή, του άντρα-εξεταστή, του υποκειμένου που επιβεβαιώνει και επιβραβεύει την γυναικεία συμπεριφορά. Από την άλλη, όμως, έμφυλα στερεότυπα επιβάλλονται και στον ίδιο. Ο ποθητός άντρας είναι λες και είναι βγαλμένος από περιοδικό μόδας, με την απαραίτητη γράμμωση και λάμψη, είναι ήδη σχετικά δημοφιλής λόγω της προηγούμενης συμμετοχής του σε reality, κάνει καριέρα στον μεσιτικό τομέα και κυρίως είναι έτοιμος να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια. Τα στερεότυπα επιβάλλονται οριζόντια, σε όλα τα φύλα. Η έμφυλη καταπίεση από την πατριαρχία μπορεί να είναι διαβαθμισμένη αλλά είναι γνωστό πως η πατριαρχία όλ@ μας πληγώνει, ανεξαρτήτως φύλου.
Υ.Γ.: Παίκτρια του The Bachelor, εν μέσω δακρύων, αποθανατίζεται από τις κάμερες της εκπομπής να φωνάζει «Εγώ ντρέπομαι γι αυτό που συμβαίνει, ειλικρινά σας μιλάω». Και εμείς.
