/Του Kohelet

Πολλές φορές έχει απασχολήσει ο ρόλος της επιστήμης και της τεχνολογίας στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά και στη διαμορφούμενη θέση της εργασίας μέσα από τις διάφορες αλλαγές στον τρόπο παραγωγής και τις τεχνολογικές καινοτομίες.

Για όσους περιμένουν το παρόν άρθρο να εξελιχθεί σε ένα «Κατηγορώ» απέναντι στον ρομποτικό Αρμαγεδδώνα που προετοιμάζεται σε μυστικά εργαστήρια, μάλλον θα απογοητεύσουμε. Ωστόσο, ας κάνουμε μια πολύ σύντομη αναδρομή στις εντελώς πραγματικές συνέπειες που είχε η ανάπτυξη της τεχνολογίας πάνω στην Εργασία.

Η πρώτη εισαγωγή μηχανών στην παραγωγή πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, με τη χρήση ατμομηχανών για την απομάκρυνση υδάτων σε μεταλλευτικές εγκαταστάσεις. Έπειτα, μια ραγδαία κούρσα πραγματοποιήθηκε στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, αλλά και στον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής για την μεγιστοποίηση των κερδών και αξιοποίηση των τεχνολογιών αυτών στο έπακρο. Σημαντικότερα σημεία αυτής της πορείας είναι η παρουσίαση της επιστημονικής οργάνωσης (ή γνωστότερα, τεϋλορισμού) των επιχειρήσεων τη δεακετία του ‘10, η εισαγωγή των αυτοματισμών αιχμής στη διαδικασία παραγωγής, και  – για να μην απογοητεύσουμε τελικά και τους φαν των sci-fi –  η ρομποτική φαίνεται ότι θα διαμορφώσει τον τρόπο παραγωγής την επόμενη 20ετία. Παρόλα αυτά, ακόμα και σήμερα ζούμε άλλη μια τεχνολογική επανάσταση και τη συνεπαγόμενη αλλαγή στον τρόπο παραγωγής, αλλά και τις παραγωγικές σχέσεις.

Η έκρηξη της χρήσης των κινητών τηλεφώνων, αλλά και η ολοένα μεγαλύτερη ενσωμάτωση πληροφοριακών εφαρμογών στην καθημερινότητα τμημάτων της κοινωνίας οδήγησε στη γέννηση της οικονομίας της απασχολησιμότητας ή gig economy (gig, συντόμευση του ουσιαστικού engagement, «δουλίτσα» κατά το αμερικάνικο slang). Κυρίαρχα χαρακτηριστικά αυτού του νέου οικονομικού μοντέλου είναι η γενικευμένη χρήση ηλεκτρονικών εφαρμογών για την οργάνωση του εργατικού δυναμικού και των παρεχόμενων υπηρεσιών, καθώς και οι υπερ-ελαστικές σχέσεις εργασίας.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η πολυεθνική start-up Foodora. Μια πιο σκληροπυρηνική έκδοση του οικείου μας e-food, η Foodora παρέχει on-line υπηρεσίες παράδοσης φαγητού συνεργαζόμενη με συμβεβλημένα καταστήματα. Η διαφορά είναι πως η Foodora διαθέτει δικούς τις εργαζομένους παραδόσεων, έτσι ώστε οι εταιρείες να μην έχουν ανάγκη δικούς τους εργαζόμενους, κερδίζοντας το 30% σε κάθε παραγγελία. Πιο περίπλοκα είναι τα πράγματα με τη γνωστότερη AirBnB, που κατάφερε την τριετία 2014-2016 να υπερδιπλασιάσει τη μετοχική της αξία από τα 13 στα 30 δις, αξιοποιώντας μια πλατφόρμα ηλεκτρονικής εστίασης από χρήστη σε χρήστη, κερδίζοντας από 6% – 18% σε κάθε υπενοικίαση. Από πού λοιπόν προέρχεται το κέρδος αυτών των καινοτόμων επιχειρήσεων;

Σε αντίθεση με την πρωτοπόρα σύλληψη των ιδεών που τις δημιούργησαν, αυτές οι start-up επιχειρήσεις αποκομίζουν κέρδος από μια τόσο παλιά διαδικασία, όσο αυτή των ατμομηχανών του 18ου αιώνα και των αλυσίδων παραγωγής. Πρόκειται για την υποτίμηση της εργασίας. Στην περίπτωση της Foodora επιχειρείται ένας νέος καταμερισμός εργασίας στον κλάδο των παραδόσεων. Οι εργαζόμενοι υπογράφουν καθημερινά ημερήσια σύμβαση εργασίας μόνο για να την ανανεώσουν την επόμενη μέρα, χωρίς ασφάλιση ή συνδικαλιστικά δικαιώματα. Παράλληλα, μέρος των εξόδων βαραίνει τους ίδιους, αφού σηκώνουν το κόστος της μόνιμης σύνδεσης στην εφαρμογή, από όπου λαμβάνουν τις παραγγελίες, καθώς και το κόστος του ποδηλάτου τους, που είναι το μέσο των παραδόσεων που προωθεί η εταιρεία. Η Foodora έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο στρατό υποψήφιων ντελιβεράδων και σε περιπτώσεις κινητοποιήσεων δε φοβάται να μποϊκοτάρει τους μη «φρόνιμους», αποκλείοντάς τους από το μηχανισμό των παραγγελιών. Με την AirBnb τα πράγματα φαίνονται δυσκολότερα, καθώς μέχρι σήμερα έχει δημιουργήσει μια τεράστια αγορά με πολλούς υποστηρικτές. Η AirBnb έχει συμπιέσει κατά πολύ το κόστος εργασίας των εργαζομένων στην εστίαση σε τεράστια κλίμακα, αφού τις υπηρεσίες που παραδοσιακά προσφέρουν επαγγελματίες εστίασης, αναλαμβάνει ο κάθε πελάτης ξεχωριστά. Το κενό διεθνούς ή εθνικής νομοθεσίας για αυτό το είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι ακόμα μια συνιστώσα, την οποία εκμεταλλεύεται η εταιρεία για να αποφεύγει τη φορολόγηση. Υπάρχουν βέβαια και αθέατες μορφές της εκμετάλλευσης που δημιουργεί αυτή η νέα αγορά,  – όπως πρόσφατα αποκαλύφθηκε από τον Guardian –  καθώς οι τιμές ενοικίασης σε τουριστικές περιοχές πόλεων έχουν πολλαπλασιαστεί, καθώς πολλοί επιλέγουν να εντάξουν την ιδιοκτησία τους στην πιο προσοδοφόρα επιλογή του AirBnb, αντί να τα νοικιάσουν[i].

Θα επανέλθουμε αναλυτικότερα σε επόμενο άρθρο μας, αλλά προς το παρόν θέλαμε να δώσουμε μια ιδέα της οικονομίας που επιχειρεί να κάνει τους εργαζόμενους  «σβούρες».

[i] https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/oct/17/airbnb-rent-unaffordable-elizabeth-warren-neighborhoods