/του Βαγγέλη Παπαμιχαήλ
Στις 3 Αυγούστου του 1951 ιδρύθηκε η Ε.Δ.Α ως συνασπισμός κομμάτων της Αριστεράς, με την πρωτοβουλία του – τότε εκτός νόμου – Κ.Κ.Ε., με πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη.
Την ιδρυτική διακήρυξη υπέγραφαν αρκετά μικρά αριστερά κόμματα που ήταν νόμιμα εκείνη την εποχή όπως: το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας του Ι. Πασαλίδη, ο Δημοκρατικός Συναγερμός, το Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων των Ν. Γρηγοριάδη και Σταμ. Χατζημπέη, και το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του Μ. Κύρκου.
Ο βασικός κορμός των στελεχών της ΕΔΑ ήταν μέλη του Κ.Κ.Ε., το οποίο όπως ήδη αναφέρθηκε είχε τεθεί εκτός νόμου από το 1947. Παράλληλα στα βασικά στελέχη ήταν ο Εμμανουήλ Πρωιμάκης αλλά και οι στρατηγοί Σαράφης, Χατζημιχάλης και Αυγερόπουλος.
Τη δεκαετία του 1950 η Ε.Δ.Α. συμμετείχε σε βουλευτικές εκλογές και συγκεκριμένα στις Εκλογές του 1951, όπου εξέλεξε 10 βουλευτές. Τότε ήταν το μοναδικό κόμμα που καταψήφισε στη Βουλή την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ.
Στις εκλογές του 1952, δεν κατάφερε να αναδείξει ούτε έναν βουλευτή. Το 1956 η Ε.Δ.Α. μετατράπηκε σε ενιαίο κόμμα.
Το 1958 η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. αποφασίζει να διαλύσει όσες παράνομες οργανώσεις της είχαν απομείνει στην Ελλάδα και τα μέλη τους να ενταχθούν στη νόμιμη Ε.Δ.Α.
Στις εκλογές του 1958 κατορθώνει να πάρει το 24,4% των ψήφων καταλαμβάνοντας 78 βουλευτικές έδρες και να αναδειχτεί η πρώτη αριστερή αξιωματική αντιπολίτευση στα ελληνικά χρονικά.
Κατά τη δεκαετία του ’60 η επιτυχία της Ε.Δ.Α στις εκλογες του 1958 – που ήταν και η μεγαλύτερη εκλογική επιτυχία ελληνικού αριστερού κόμματος μέχρι την 25η Ιανουαρίου 2015 – προκάλεσε έντονη ανησυχία στα επιτελεία του στρατού και του δεξιού – βασιλικού «παρακράτους», τα οποία επανενεργοποίησαν και αναθεώρησαν το σχέδιο «Περικλής». Κεντρικός τους στόχος ήταν να ελαχιστοποιήσουν τις δυνάμεις της ΕΔΑ, η οποία είχε αρχίσει να αποκτά λαϊκή δύναμη.
Το σχέδιο τελικώς τέθηκε σε εφαρμογή στις εκλογές του 1961, που έμειναν γνωστές στη νεότερη ελληνική ιστορία ως εκλογές «βίας και νοθείας». Στις εκλογές αυτές η ΕΔΑ έλαβε μέρος ως Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδας – ΠΑΜΕ.
Στην προεκλογική περίοδο τα μέλη και οπαδοί της Ε.Δ.Α έγιναν αντικείμενο διώξεων από στρατιωτικούς, χωροφύλακες και υποκινούμενους παρακρατικούς.
Τότε σημειώθηκαν συνεχόμενα βίαια επεισόδια με νεκρούς, ενώ στόχος επιθέσεων και διώξεων έγιναν και οι υποψήφιοι βουλευτές της.
Έκτοτε η ΕΔΑ περιόρισε αυτοβούλως τη συμμετοχή της στις εκλογές με σκοπό να ενισχυθεί η Ένωσις Κέντρου και να ανέλθει στην εξουσία ενάντια σε μια νέα δεξιά κυβέρνηση.
Πριν τις εκλογές του 1963, ο ελληνικός λαός εισήλθε σε μία περίοδο πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, εξαιτίας της πολιτικής δολοφονίας του βουλευτή της Ε.Δ.Α Γρηγόρη Λαμπράκη από μέλη του ακροδεξιού – βασιλικού παρακρατικού μηχανισμού.
Η ηγεσία της Ε.Δ.Α είχε κατηγορήσει τον τότε πρωθυπουργό της Ε.Ρ.Ε Κωνσταντίνο Καραμανλή ως ηθικό αυτουργό.
Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (Ε.Ρ.Ε. και Ένωση Κέντρου) θεωρούσαν την Ε.Δ.Α κομμουνιστική και επιθυμούσαν την πολιτική απομόνωσή της. Τα μέλη της αντιμετωπίζονταν με καχυποψία και ήταν συχνά αντικείμενο διώξεων, όπως ακριβώς και το δημοσιογραφικό της όργανο, η εφημερίδα «Αυγή».
Ο Γ. Παπανδρέου τότε είχε ονομάσει την πολιτική του «διμέτωπο αγώνα» κατά της Δεξιάς και της Αριστεράς. Ο Παπανδρέου συνεργάστηκε με την Ε.Δ.Α μόνο στις εκλογές του 1956 με μοναδικό σκοπό την αλλαγή του εκλογικού συστήματος σε περίπτωση νίκης.
Στη συνέχεια όμως, αν και κεντρώος, και μετά την νίκη του στις εκλογές του 1963, επειδή δεν κατάφερε να εκλεγεί με αυτοδυναμία στη Βουλή, προτίμησε να παραιτηθεί και να προκηρύξει νέες εκλογές τον Φεβρουάριο του 1964, παρά να συνεργαστεί και να σχηματίσει κυβέρνηση με την Ε.Δ.Α.
Μετά το πραξικόπημα του 1967 η Ε.Δ.Α διαλύθηκε, όπως και όλα τα υπόλοιπα κόμματα. Τότε τα περισσότερα στελέχη της συνελήφθησαν και εξορίστηκαν. Μετά τη μεταπολίτευση έγινε προσπάθεια αναβίωσης της Ε.Δ.Α, αλλά χωρίς κάποιο ιδιαίτερο αποτέλεσμα.
Το 1974 συμμετείχε στις πρώτες εκλογές μετά τη χούντα με το σχήμα της Ενωμένης Αριστεράς και εξέλεξε βουλευτή τον τότε πρόεδρό της, Ηλία Ηλιού.
Στις εκλογές του 1977 συνεργάστηκε με το ΚΚΕ Εσωτερικού με την ονομασία «Συμμαχία Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων», ενώ το 1981 και το 1985 συνεργάστηκε υπό την καθοδήγηση του Μανώλη Γλέζου με το ΠΑΣΟΚ.
Κατόπιν διαλύθηκε και τυπικά, και πέρασε στην ιστορία σαν το πρώτο αριστερό κόμμα που πέτυχε πολλά φτάνοντας να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση, σε ένα σχεδόν στρατιωτικό κράτος με κυβερνήσεις πιόνια του παλατιού και των ΗΠΑ.
