Πώς βλέπεις τις πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο του πολιτισμού, αρχικά με την παράσταση «Ισορροπία του Νας» και το πιο πρόσφατο περιστατικό με την παραίτηση του Γιαν Φάμπρ από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών; Υπάρχει λογοκρισία στην τέχνη σήμερα;
Το “κατέβασμα” της παράστασης «Ισορροπία του Νας» αποτελεί ένα συμβάν λογοκρισίας, το οποίο ωστόσο δεν προκύπτει από κρατική επιβολή, αλλά από απόφαση του Εθνικού Θεάτρου, ύστερα από έντονες και αναχρονιστικές πιέσεις που του ασκήθηκαν. Τα γεγονότα σχετικά με το απραγματοποίητο φεστιβάλ υπό την επιμέλεια του Γιαν Φάμπρ στοιχειοθετούν, κατά την γνώμη μου, ένα εντελώς διαφορετικό συμβάν, οπωσδήποτε όμως, μπορούν να συσχετιστούν κάτω από το πρίσμα της αναίρεσης/απαγόρευσης ενός καλλιτεχνικού έργου. Ωστόσο θεωρώ πως είναι σαφώς διακριτά, εξαιτίας ενός πλήθους παραμέτρων. Στην Ελλάδα έχουμε λογοκρισία εδώ και χρόνια. Και μιλάω για μία ιδιότυπη, ύπουλη, κρυφή και φανερή, ουσιαστική και επιφανειακή λογοκρισία, με την οποία αρκετοί έχουμε έρθει αντιμέτωποι. Και για αυτό είναι σημαντικές οι συζητήσεις που αυτά τα δύο συμβάντα προκαλούν. Διότι κυοφορούν την δυνατότητα να συνδράμουν στην απεμπλοκή από καταπιεστικές και αναχρονιστικές αντιλήψεις και πρακτικές, που έχουν κυριαρχήσει εδώ και χρόνια.
Πιστεύεις ότι η χρηματοδότηση κρατικών θεάτρων και χώρων πολιτισμού από ιδιωτικά πολιτιστικά ιδρύματα συμβάλλει στην ιδρυματοποίηση στο χώρο του πολιτισμού (βλ. χρηματοδότηση Εθνικού Θεάτρου από το Ωνάσειο); Μπορεί αυτό να επιφέρει συνέπειες και στην ποιότητα ή το περιεχόμενο ενός θεατρικού έργου;
Είναι απαραίτητο κατά την γνώμη μου όχι μόνο να διασφαλιστεί, αλλά και να προεκταθεί ο δημόσιος χαρακτήρας των κρατικών σκηνών. Είναι απαραίτητο οι θεατρικές σκηνές να μπορούν να αντλήσουν πόρους που θα συμβάλουν στην ύπαρξη τους (χωρίς φυσικά να εξωθούνται σε εκπτώσεις ή στρεβλώσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας, εξαιτίας ακριβώς της οποιασδήποτε χορηγίας ή χρηματοδότησης.) Αυτό πρέπει να προκαλέσει την σκέψη, καθώς συσχετίζεται με τις εργασιακές συνθήκες- ένα επίσης μέγιστο ζήτημα. Υπάρχουν πολλές σκέψεις για αυτή την δυσεπίλυτη εξίσωση, που δεν μου είναι εύκολο να περικλείσω σε μιαν απάντηση. Η σταθερή και χρόνια διάθεση να περιορίζεται ο δημόσιος χαρακτήρας αγαθών όπως η υγεία, η παιδεία, ο πολιτισμός κ.α. προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων χρειάζεται να περιοριστεί, ως πρακτική και ως αντίληψη. Και αν ακόμα δεν είναι άμεσα εφικτό να επεκταθεί ο δημόσιος χαρακτήρας σχετικά με τα αγαθά που αναφέρθηκαν, παραμένει ωστόσο εφικτό και απαραίτητο να συνομολογηθεί κάτι τέτοιο και ως στόχος και ως προοπτική.
Βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια έντονη δραστηριότητα από τη νεολαία σε ό,τι αφορά το θέατρο, είτε αυτό μπορεί να μετουσιώνεται σε συμμετοχή σε ερασιτεχνικές/πειραματικές θεατρικές ομάδες είτε με το να αρχίζει να βλέπει θεατρικές παραστάσεις. Θεωρείς ότι το θέατρο σε καιρούς κρίσης αποτελεί μία διέξοδο για τους ανθρώπους; Πώς το εξηγείς αυτό;
Το θέατρο σηματοδοτεί έναν χώρο και έναν χρόνο μέσα στον οποίο κάποιος άνθρωπος κάτι θα μας πει ή κάτι δεν θα μας πει. Σχετίζεται με το χειροπιαστό των πραγμάτων, με την διαρκή δυνατότητα των ανθρώπων να μην εξαρτούν την νόηση τους αποκλειστικά από την όραση, αλλά να ενεργοποιούν ένα ολόκληρο σύνολο από αισθήσεις, αντιλήψεις, τρόπους πρόσληψης και στάσης απέναντι σε ένα συμβάν παραστατικό μιας και μιλάμε για θέατρο. Τα παραπάνω συντελούν στο να εξηγηθεί μια ροπή και μια ενασχόληση των ανθρώπων προς το θέατρο από διάφορες πλευρές. Όταν τα πολύπλοκα εργαλεία ή gadgets του σύγχρονου κόσμου αδυνατούν να επιλύσουν ακόμα και εκείνα για τα οποία δημιουργήθηκαν, όταν η ανυδρία μιας τεχνολογικής αυτοβελτίωσης φτάσει στο όριό της, και αποκαλυφθεί πως δεν είναι πλασμένη για να δίνει υπαρξιακές απαντήσεις ή κατευθύνσεις, τότε είναι σαφές πως θα υπάρξει διάθεση στροφής προς το χειροπιαστό και το πρωτογενές, για να αποτραπεί ο πρωτογονισμός, όποιον τεχνολογικό ή illustration μανδύα κι αν φοράει.
Τα τελευταία χρόνια και δεδομένης της οικονομικής κατάστασης, πολλοί νέοι μεταναστεύουν ώστε να σπουδάσουν ή να βρουν δουλειά. Πόσο δύσκολο είναι εν μέσω κρίσης να είσαι ηθοποιός στην Ελλάδα; Πιστεύεις ότι υπάρχουν ευκαιρίες για ένα νέο ηθοποιό;
Το επάγγελμα του ηθοποιού υπήρξε και τα προηγούμενα χρόνια μια πολύ δύσκολη δουλειά. Εξακολουθεί να είναι και τα τελευταία έξι. Μπορώ να φανταστώ την αίσθηση τέλματος που μπορεί να βιώνει ένας άνθρωπος, που αρχίζει τώρα να ασχολείται με την υποκριτική. Πόσο στενό και ελλιπή θα βλέπει τον ορίζοντα με την ευρύτερη έννοια του όρου. Όμως η διεύρυνση του ορίζοντα είναι απαραίτητη ακριβώς την στιγμή που φαντάζει πιο στενός από ποτέ. Οι τέχνες σχετίζονται με την διεύρυνση των οριζόντων- και συλλογικά και προσωπικά-. Αυτή την δουλειά δεν την εξασκείς αποκλειστικά από επιθυμία αλλά και από ανάγκη. Και όσο άδικο κι αν φαντάζει, πέφτει στους ώμους των ηλικιακά- αλλά και εκ πεποιθήσεως- νέων να υπερβούν τις δυσκολίες, τις οποίες ένας ιστορικός βρόγχος ακούμπησε στις πλάτες, στην καρδιά, στα χέρια και στο μυαλό μας. Ακόμα και στο τσιμέντο, αν νοιαστείς και ποτίσεις, ανθίζει καρπός. Ας μην αντιληφθούμε τις συνθήκες ως άλλοθι, αλλά ως καύσιμο. Μπορώ οπωσδήποτε να νιώσω κάποιον που φεύγει για να σπουδάσει ή να βρει δουλειά, όπως μπορώ να νιώσω και εκείνον που μένει, που επιμένει και που αγωνίζεται εδώ.
Πες μας πού σε βρίσκουμε αυτό τον καιρό.
εδώ γύρω.
