/ Του Νίκου Ναγκούλη

Η Ετεροτοπία είναι ένας χώρος «πολιτικής, πολιτισμού και αλληλεγγύης» στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (Ίωνος Δραγούμη & Πτολεμαίων 42). Οι δράσεις της (συζητήσεις, προβολές ταινιών και παραστάσεων, συλλογή ρούχων και τροφίμων, κουζίνα αλληλεγγύης, ενισχυτικά δωρεάν μαθήματα κ.α.)  αποφασίζονται σε ανοιχτές συνελεύσεις και έχουν ως στόχο την δημιουργία ενός συλλογικού υποδείγματος, που αντιτίθεται στα κυρίαρχα πρότυπα εμπορευματοποίησης και αποξένωσης. Τι έχει να προσφέρει, όμως, ένας ακόμη χώρος που προβάλλει «ψαγμένες» ταινίες και κάνει «πάρτι» και ποιος ο ρόλος του σε μια κοινωνία που φέρει χαραγμένα, ακόμη, πάνω της τα στίγματα μιας κρίσης;

Ο  Μισέλ Φουκώ σε ένα από τα πιο δημοφιλή του κείμενα με τίτλο «Άλλοι χώροι [ετεροτοπίες]» [1] ξεχωρίζει δυο βασικές μορφές θέσης (χωροθεσίες) σε μια ζωντανή κοινότητα: τις «ουτοπίες» και τις «ετεροτοπίες». Για τις ουτοπίες γράφει: «οι ουτοπίες είναι χωροθεσίες χωρίς πραγματικό τόπο. Πρόκειται για την ίδια την κοινωνία τελειοποιημένη ή πρόκειται για την άλλη όψη της κοινωνίας,… οι ουτοπίες είναι χώροι θεμελιωδώς εξωπραγματικοί ως προς την ουσία τους». «Εν αντιθέσει προς τις ουτοπίες… υπάρχουν επίσης, πραγματικοί χώροι, ενεργοί χώροι… οι οποίοι συνιστούν ενός είδους ενεργά πραγματωμένες ουτοπίες, όπου οι πραγματικές χωροθεσίες… αντιπροσωπεύονται, αμφισβητούνται και αντιστρέφονται». Οι ετεροτοπίες, μέσα από ένα σύστημα «διάνοιξης και περίκλεισης» επικοινωνούν με το εξωτερικό τους περιβάλλον και, με αυτόν τον τρόπο, καταφέρνουν «να συμπαραθέτουν σε έναν μόνο πραγματικό τόπο περισσότερους τόπους» και να επιτρέπουν όσους τις διαπερνάνε να έρχονται σε ένα είδος «απόλυτης ρήξης με τον παραδοσιακό χρόνο».

Οι ετεροτοπίες, αυτές οι εντυπωσιακές χωροθεσίες, μπορούν να γίνουν πραγματικά ριζοσπαστικές στα πλαίσια μίας κοινωνίας, καθιστώντας το μη-παρόν ήδη υπάρχον, όχι σε κάποιον τόπο μακρινό και φαντασμένο, αλλά μέσα στα πλαίσια μιας κοινωνίας, μέσα στο υπάρχον πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο. Έτσι, η Ετεροτοπία μας, μαζί με πολλά ακόμη στέκια με αριστερή κουλτούρα, αναλαμβάνουν να επιτελέσουν το ρόλο του Ηγεμόνα του Γκράμσι, δηλαδή αυτού που θα διαμορφώσει τη νέα ηθική, την ηθική του συλλογικού υποκειμένου.

Πώς αλήθεια θα ήταν δυνατόν να αποσπάσουμε τον πολιτισμό και την αλληλεγγύη από την πολιτική; Όταν ο μόνος δρόμος για να χτίσουμε μια καλύτερη κοινωνία είναι βγούμε από την ατομικότητά μας και να στραφούμε προς την άλλη και τον άλλο, υπάρχει κάποιος καλύτερος τρόπος για να το πετύχουμε από τον πολιτισμό; Υπάρχει μήπως πληρέστερη έκφραση από την αλληλεγγύη για να δείξουμε ότι υπάρχουμε μαζί στα δύσκολα;

Τους περασμένους μήνες η Ετεροτοπία έκανε την πρώτη της «έφοδο στον ουρανό» και απέκτησε ταράτσα. Η ταράτσα με τις δράσεις της προσέλκυσε εκατοντάδες ανθρώπους (ως επί το πλείστον νέους) και έγινε με αυτόν τον τρόπο ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς της πόλης. Φήμες λένε πως τους τελευταίους μήνες κάποιοι άκουσαν την Ετεροτοπία να τους μιλάει. Μια φίλη μου λέει πως την άκουσε μια νύχτα, καθώς έφευγε, να της ψιθυρίζει: «ο κόσμος διψάει για αλλαγή, βιαστείτε!».

[1] Μισέλ Φουκώ, Ετεροτοπίες και άλλα κείμενα – μετάφραση: Τάσος Μπέτζελος, εκδόσεις Πλέθρον